Gastcolumnist Marcel Tak vindt dat het beleid van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) veel concreter kan.
Ik heb het altijd een slappe waarschuwing gevonden: Geld lenen kost geld. Sinds 2009 zijn kredietaanbieders verplicht deze regel in hun reclame-uitingen te vermelden. Zou een dergelijke waarschuwing helpen om consumenten tot betere beslissingen te brengen?
Ik vraag het mij af. Ook de Autoriteit Financiële Markten (AFM) is hier niet zeker van en onderzocht de effectiviteit ervan. In het rapport Effectiviteit kredietwaarschuwing formuleert de toezichthouder eerst de doelstellingen van de kredietslogan. Het zijn er drie:
- De consument stimuleren zijn keuze beter te overdenken.
- Creëren van bewustwording van de consument over de gevolgen van lenen.
- Tegenwicht bieden aan het idee dat lenen vanzelfsprekend is.
AFM vindt het ook niet concreet
Eerlijk gezegd zijn deze doelstellingen net zo slap als de waarschuwing zelf. Een beetje bewustwording creëren, een vleugje stimuleren tot nadenken en een snufje tegenwicht. Probleem opgelost.
Gelukkig vindt de AFM de doelstellingen ook weinig concreet. In het rapport geeft de toezichthouder zelf aan dat ze nogal abstract zijn, dus dat het ook lastig is te bepalen of de waarschuwing succesvol is.
Daarom haalt de AFM de gedragswetenschappen van stal om tot conclusies te komen. Het belangrijkste element in die gedragswetenschappelijke benadering is de vraag of de consument rationeel handelt. Gelukkig is dat niet het geval.
Tunnelvisie consument
Niets vervelender dan een rationeel handelende consument. Wat moet je anders nog als toezichthouder? Er is onderzoek genoeg, zo stelt de AFM, dat consumenten beslissingen (deels) intuïtief nemen, ook al is alle informatie beschikbaar.
Ik vraag mij af of deze vorm van niet-rationeel gedrag slecht is. Je kunt als consument en/of belegger niet alle informatie tot je nemen. En als je dat toch doet, is het de vraag of er betere beslissingen uitkomen.
Tot die conclusie komt de AFM ook, dus feitelijk heeft de consument zowel een probleem als hij rationeel of niet-rationeel handelt. Het rapport gaat nog dieper in op het handelen van de consument en geeft aan dat bij schaarste de consument een tunnelvisie krijgt.
Lees ook: Deze leningen verlagen je maximale hypotheek
Alles kost geld
Mensen met geldgebrek hebben een vergrote focus op de uitgave waarvoor ze willen lenen. Ze zetten alles op alles om hun doel te bereiken. Er moet zoveel energie worden gestopt in het oplossen van het schaarsteprobleem, dat er volgens de AFM simpelweg geen capaciteit meer over is de langetermijngevolgen van bepaalde keuzes te overdenken.
Tja, als dat allemaal waar is, dan zit er niets anders op dan deze schaarsteslachtoffers te confronteren met het feit dat geld lenen geld kost. De vraag rijst of het gedrag van de verantwoordelijken voor dit soort slappe slagzinnen rationeel is.
De boodschap van de waarschuwing raakt helemaal niet de kern van het leenprobleem. Dat geld lenen geld kost, is evident en niet anders dat boodschappen in de supermarkt ook geld kosten.
Leners in problemen
De kern van de zaak is dat mensen die in de problemen komen als zij in het verleden leningen hebben afgesloten, is dat ze deze niet leningen (meer) kunnen aflossen. Niet zozeer de rente, maar de verplichting tot terugbetaling kan leners in de problemen brengen.
In de analyse gaat de AFM vervolgens een stapje verder en komt tot de constatering dat de consument eigenlijk een hopeloos geval is. Want hoeveel financiële educatie de consument ook heeft genoten, het leidt niet tot betere keuzes.
Ook als er veel informatie beschikbaar is worden de keuzes niet van een hogere kwaliteit. Een toezichthouder die deze conclusies omarmt en daar zijn beleid op richt - ik huiver ervoor.
Wat is de beste beslissing?
Het lijkt er op dat de AFM alle consumenten bij de hand wil nemen om zo de in de ogen van de toezichthouder optimale beslissingen te nemen. Maar wat is een optimale beslissing?
Ik denk dat uiteindelijk de consument daar zelf over gaat. Stel dat kredietverlener A tegen 3% uitleent en kredietverlener B tegen 4%. Alle overige voorwaarden zijn gelijk. Natuurlijk is de meest rationele keuze een lening te nemen van kredietverstrekker A met de laagste rente.
Maar het is niet aan de AFM om zich druk te maken of een consument wel of niet die keuze maakt. Het is wel aan de AFM om de kredietverstrekkers te verplichten transparantie te betrachten over de in rekening te brengen rente en de overige voorwaarden.
Check ook: Vertrouwen de banken ons wel?
Pech of onverantwoordelijk gedrag
Natuurlijk mag er wat mij betreft wel ingegrepen worden als de informatie mogelijk technisch correct is, maar toch misleidend is. Maar de gedragswetenschappelijke benadering die AFM kiest komt heel dicht in de buurt van paternalistisch toezicht waarbij de consument niet meer verantwoordelijk is voor zijn eigen beslissingen.
Als het om lenen gaat is het echte probleem dat een categorie mensen niet in staat is gedurende de looptijd rente en aflossingen te betalen. Dat kan veroorzaakt zijn omdat op voorhand de lening al te hoog was, in relatie tot verwachte toekomstige inkomsten.
Een tweede reden kan zijn dat door pech of ongelukkige omstandigheden de rente en aflossing niet meer op te brengen is. Een derde mogelijkheid is dat de leners zelf onverantwoordelijk omgaan met hun financiën.
Toezichthouden kost veel geld
Alleen in het eerste geval is er een taak van de toezichthouder en is het belangrijk dat de regels zodanig zijn dat er geen te hoge leningen kunnen worden afgesloten.
Het is beter als de AFM zich bezighoudt met dit soort concreet beleid en geen tijd en geld verspilt aan rapportjes over de effectiviteit van de lenen-kost-geld-slogans. Dat de conclusie van het onderzoek was dat de slagzin nauwelijks effect heeft, vind ik eigenlijk nauwelijks nog van belang.
Nog meer van dit soort rapportjes en de AFM moet verplicht worden de slogan Toezicht houden kost (te veel) geld op zijn brochures te plaatsen.
Lees ook: Een beter idee voor de vermogensrendementsheffing